گردشگری پزشکی در ترکیه
خات نیوز- ترکیه ازجمله کشورهایی است که سیاست گذاریهای موفقی را در بخش گردشگری پزشکی اعمال نموده است و چشمانداز این کشور این است که یکی از دو کشور اصلی جهان درزمینهٔ توریسم سلامت شود و به مرکزی برای سلامتی در اروپا، خاورمیانه، آفریقا، آسیای مرکزی و روسیه در چشمانداز 2023 برسد.
به گزارش خات نیوز در این نوشتار درصدد هستیم گردشگری پزشکی در ترکیه را موردبررسی قرار دهیم. شعار سال: گردشگری پزشکی میتواند به عنوان مسافرت از کشورهای خود به کشورهای مختلف بهمنظور درمان تعریف گردد، چراکه این کشورها دسترسی بهتر به مراقبتهای بهداشتی، کیفیت بالاتر و قیمتهای پایینتر رادارند
(1). گرچه هدف اصلی معمولاً درمان پزشکی است، اما میتواند شامل فعالیتهای تفریحی و آرامشبخش و همچنین درمان پزشکی نیز باشد
(2). ازآنجاییکه گردشگری پزشکی عموماً به علت الزامات ناشی از مشکلات بهداشتی ایجاد میشود، از سایر انواع گردشگری جدا میشود. افزایش هزینههای مراقبتهای بهداشتی و جهانیشدن مراقبتهای بهداشتی نیز میتواند بهعنوان دلیل اصلی افزایش گردشگری پزشکی در سطح جهان نشان داده شود. درمانهای انجامشده در مقصد گردشگری پزشکی معمولاً فراتر از مراقبتهای بهداشتی و پرداخت از جیب است
(3). سفر برای سلامتی چیزی جدید نیست؛ بااینحال، تفاوتهای مهمی در معنای آن نسبت به گذشته ایجادشده است. درگذشته، افراد ثروتمند بهمنظور درمان پیشرفته به کشورهای توسعهیافته سفر میکردند، اما در سالهای اخیر، مسیر سفر بیشتر تغییر کرده است
(4). در مفهوم جدید گردشگری پزشکی، افراد طبقه متوسط شروع به رفتن به کشورهای درحالتوسعه برای درمان باکیفیت بالا و هزینههای پایینتر نمودهاند. گرچه نوع قدیمی گردشگری پزشکی همچنان اهمیت خود را حفظ کرده است، روند جدید گردشگری بر اقتصاد کشور به دلیل بهبود فناوری و حملونقل مؤثر است
(5). گردشگری پزشکی بهعنوان یک صنعت مقرونبهصرفه شناختهشده است زیرا هزینه مراقبتهای پزشکی مؤثرترین دلیل آن است. بااینحال، علاوه بر کاهش هزینهها، مردم به دلایل مختلف مانند کاهش زمان انتظار برای درمان میتوانند سفر کنند
(6)؛ و داشتن خدمات مراقبتهای بهداشتی باکیفیت بالا و درمانهایی که توسط سیستم بیمه پوشش نمیشود. بعضی از بیماران نیز به دلیل روشهای پزشکی که در کشور خودشان ارائه نمیشوند ترجیح میدهند سفر کنند و در کشور دیگری خدمات را دریافت کنند (7). سفرهای جراحی که با اهداف زیباشناختی انجام میشود نیز بخش مهمی از گردشگری پزشکی را تشکیل میدهند. این نوع مداخلات جراحی معمولاً توسط سیستمهای بیمهای پوشش داده نمیشود. افرادی که میخواهند از عملهای زیبایی بهرهمند شوند معمولاً برای خدمات ارزان و باکیفیت بالا در کشورهای دیگر تلاش میکنند. همچنین بیانشده است که روشهای درمان جایگزین دلیل دیگری برای گردشگری پزشکی در برخی از کشورها مانند هند است (1). گردشگری پزشکی همچنین دارای مزایای بیشتری است. بهعنوانمثال، نسبت پزشک به بیمار و پرستار به بیماران بهطورکلی بالاتر از کشورهای میزبان است و اتاقهای راحت و اقامت نیز برای گردشگران پزشکی در دسترس هستند
(8). گردشگری پزشکی که حدود 60 میلیارد دلار برای اقتصاد جهانی درآمد ایجاد کرده است، نقش مهمی در اقتصاد کشورهای درحالتوسعه ایفا میکند. هند، تایلند، تایوان و برخی از کشورهای درحالتوسعه پیشرفت بزرگی در صنعت گردشگری پزشکی با حمایت مشترک از بخشهای عمومی و خصوصی داشتهاند
(9). درنتیجه این تلاشها، صنعت گردشگری پزشکی اثرات مهمی برای اقتصاد این کشورها داشته است. ازآنجاکه گردشگری پزشکی فصلی نیست در مقایسه با برخی از انواع گردشگری، اثر مثبت آن را میتوان در طول سال نشان داد. گردشگری پزشکی همچنین با بعضی از صنایع و بخشها مانند آژانسهای مسافرتی، مهماننوازی، هواپیماها، داروها، غذا و غیره مرتبط است. برخی از مواردی که در گردشگری پزشکی حائز اهمیت هستند عبارتاند از: -ازآنجاییکه پزشکان تحصیلکرده میتوانند بهعنوان پایه ساختمانی از گردشگری پزشکی برای کشورهای درحالتوسعه معرفی شوند، انتخاب پزشک از اهمیت حیاتی برخوردار است. -بهعنوان مسائل ارتباطی میتواند به همان اندازه که کیفیت درمان مهم است، خدمات مترجم آژانسهای گردشگری پزشکی و بیمارستانها و کارکنان چندزبانه بیمارستانها نقش کلیدی را ایفا کنند. -دورههای نقاهت بیماران نیز برای سلامتی بیماران اهمیت زیادی دارند. به همین علت، مشکلات پیگیری و خطر عوارض بعد از بازگشت به کشور خود، خطرات متعددی را ایجاد میکنند که باید موردتوجه قرار گیرند
(10). گردشگری پزشکی همچنین دارای مزایا و معایبی برای مقصد گردشگری پزشکی است. در اکثر موارد، نسبت پزشک به بیماران برای افراد محلی بسیار کم است درحالیکه برای بیماران خارجی بالا است
(11). بیماران خارجی میتوانند در این نسبت کم مؤثر باشند. بااینحال، طبق برکت (11)، بیمارستانهای خصوصی از بیمارستانهای دولتی درزمینهٔ گردشگری پزشکی مؤثرتر هستند و درآمد حاصل از بیماران خارجی توسط بیمارستانهای خصوصی میتواند برای حل این مشکل مفید باشد، گرچه بیمههای دولتی با این درآمد را تأمین میکنند. این درآمد همچنین میتواند برای زیرساختهای بهداشتی مقصد گردشگری پزشکی استفاده شود. گوپتا (2008) همچنین نشان میدهد که اگر مالیات کافی برای سازمانهای فعال در صنعت گردشگری پزشکی اجرا شود، این درآمد میتواند برای سلامت عمومی مفید باشد
(12). ترکیه نیز ازجمله کشورهایی است که سیاستگذاریهای موفقی را در بخش گردشگری پزشکی اعمال نموده است و چشمانداز این کشور این است که یکی از دو کشور اصلی جهان درزمینهٔ توریسم سلامت شود و به مرکزی برای سلامتی در اروپا، خاورمیانه، آفریقا، آسیای مرکزی و روسیه در چشمانداز 2023 برسد. در این نوشتار درصدد هستیم گردشگری پزشکی در ترکیه را موردبررسی قرار دهیم. گردشگری پزشکی در جهان گرچه صنعت بهداشت در کشورهای درحالتوسعه در سالهای اخیر بهسرعت در حال بهبود است، اما قیمت خدمات بهداشتی در مقایسه با کشورهای توسعهیافته بسیار پایین است. درنتیجه، کشورهای درحالتوسعه شروع به ارائه خدمات باکیفیت بالاتر و ارزانتر در خدمات بهداشت و درمان و رقابت با کشورهای پیشرفته کردند. افزایش هزینههای مراقبتهای بهداشتی و بهبودی در بخش مراقبتهای بهداشتی موجب توجه مردم و سرمایهگذاران نسبت به گردشگری پزشکی شده است. افزایش فرصتهای حملونقل در میان کشورهای پیشرفته و پیشرفت در فنآوری اطلاعات، مسافرت افرادی را که مایل به درمان هستند، تسهیل میکنند. مردم و آژانسهای مسافرتی گردشگری پزشکی امکان جستجوی فرصتهای درمان ارزانتر و باکیفیت بالاتر را در کشورهای درحالتوسعه از طریق سیستمهای فنآوری اطلاعاتی و همکاری با یکدیگر دارند
(13). تفاوت قیمت بهعنوان یک عامل مهم جهت هدایت مردم به مقصد گردشگری پزشکی در کشورهای درحالتوسعه رخداده است. تحولات اخیر و تغییرات در صنعت مراقبتهای بهداشتی طیف وسیعی از قیمت خدمات بهداشتی را در میان کشورهای مختلف گسترش داده است. درحالیکه قیمتهای جراحی در کشورهای توسعهیافته مانند ایالاتمتحده بسیار گران است، اما در کشورهایی مانند هند، تایلند، ترکیه و تایوان ارزان هست. بهعنوانمثال، درحالیکه قیمت عمل قلب در ایالاتمتحده 129.750 دلار است، در هند 8.666 دلار است. این تفاوتها همچنین پتانسیل گردشگری پزشکی در کشورهای درحالتوسعه را نشان میدهد. درنتیجه این وضعیت، آمریکاییها آماده پرداخت هزینه خدمات بهداشتی در کشورهای خارجی مانند هند، تایلند، ترکیه و سنگاپور هستند
(14). مدتزمان انتظار برای انتصاب و یا درمانهای تخصصی یک مشکل بزرگ برای بیماران است و این امر بهعنوان یک دلیل برای برونسپاری مراقبتهای پزشکی و افزایش گردشگری پزشکی در برخی از کشورها نشان دادهشده است. برای مثال، مردم باید برای مدت طولانی برای درمان در کانادا صبر کنند
(15). در بریتانیا نیز مردم بازمان انتظار طولانی مشکلدارند. به همین دلیل بسیاری از مردم ترجیح میدهند بهجای زمان انتظار طولانی در کشورهای خود، به مقصد جایگزین برای درمان یا جراحی در یکزمان کوتاهتر سفر کنند. مدتزمان انتظار برای درمان یک مشکل بزرگ برای بیماران در بسیاری از کشورهای توسعهیافته مانند انگلستان، کانادا، سوئد، نروژ و فرانسه است. یکی دیگر از عوامل مؤثر در افزایش گردشگری پزشکی، وضعیت اقتصادی کشورها است. در سالهای اخیر، بحرانهای اقتصادی برای بسیاری از کشورهای توسعهیافته به کابوس تبدیلشده است. درنتیجه بحرانهای اقتصادی، کشورها شروع به کاهش هزینههای مراقبتهای بهداشتی خود کردند. بحرانهای اقتصادی نیز توان خرید مردم در این کشورها را کاهش داده است و آنها در کشورهای درحالتوسعه به دنبال بهبودی و درمان هستند. درنتیجه این تغییرات و تحولات در صنایع بهداشت و درمان نیاز به استانداردهای بینالمللی برای حفظ سلامت و حقوق بیماران افزایشیافته و باید اطلاعات دقیقتر و قابلاطمینان و خدمات باکیفیت بالا را ارائه دهند. برای این منظور، سازمانهایی نظیر کمسیون بینالمللی مشترک (JCI) (شرکت تابعه شرکت آمریکایی، کمیته مشترک اعتباربخشی سازمان بهداشت و درمان) تأسیس شد. JCI پروسه اعتباربخشی سازمانهای بهداشت عمومی و خصوصی را از کشورهای مختلف انجام میدهد. تا به امروز، JCI حدود 550 سازمان بهداشتی در 52 کشور معتبر (JCI، 2012) را تأیید کرده است. اعتباربخشی در انتخاب سازمان گردشگری پزشکی و کشور اهمیت زیادی دارد. گرچه گردشگری پزشکی سهم مهمی برای تقویت اقتصاد و زیرساختهای مراقبتهای بهداشتی و افزایش اشتغال در کشورها دارد، اما این امر میتواند منجر به تأثیرات منفی بر کشور شود. بهعنوانمثال، گردشگری پزشکی بر انتخاب کارکنان بهداشتی تأثیر میگذارد. با توجه به اینکه بخش خصوصی وعده درآمد بیشتر و انگیزه به کارکنان واجد شرایط بهداشتی را میدهد، این فرآیند منجر به جایگزینی و انتقال کارمندان بهداشتی از بخش دولتی به بخش خصوصی میگردد. این فرایند تغییرات منفی را برای مردم محلی که قدرت خرید پایین دارند منجر میگردد. اگر درآمد حاصل از گردشگری پزشکی ارزشافزوده برای مردم محلی نداشته باشد، گردشگری پزشکی نمیتواند سودمند باشد و اهداف خود را محقق سازد. ازاینرو، گردشگری پزشکی نباید دلیل بیتوجهی به شهروندان کشور مقصد باشد
(16). گردشگری پزشکی در ترکیه یک دهه قبل، سازمانهای بهداشت عمومی و دولتی در صنعت مراقبتهای بهداشتی ترکیه غالب بودند. پس از سال 1990، سرمایهگذاریهای بخش خصوصی در صنعت مراقبتهای بهداشتی رشد و پیشرفت چشمگیر داشته است. این دوره گذار توسط پزشکان تحصیلکرده و واجد شرایط و سایر کارکنان بهداشتی حمایت گردید و از طریق تأیید اعتبار سازمانهای مراقبتهای بهداشتی توسط سازمانهای استاندارد بینالمللی تقویت شد. دوره گذار برای خدمات بیمارستانی محلی و خارجی به خدمات بهداشتی باکیفیت بالا و مقرونبهصرفه تر تبدیلشده است. درنتیجه، ترکیه به مقصد گردشگری پزشکی تبدیلشده است که طی یک سال (سالانه) 40،000 گردشگر پزشکی را از سراسر جهان (Istanbul Health Tour Service) میزبانی کرده است. درحالیکه ترکیه بهعنوان یکی از مقاصد گردشگری پزشکی مطرح است در میان اهداف کلیدی گردشگری پزشکی توسط مقامات بینالمللی بهویژه در موارد زیر بهعنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری هست: پیوند عضو و مغز استخوان، قلب و عروق و جراحی قلب، انکولوژی، گاما چاقو، لقاح آزمایشگاهی، ارتوپدی، جراحی ستون فقرات، جراحی پلاستیک، خدمات دندانپزشکی، چشمپزشکی (13). مسائل حقوقی مقاصد گردشگری پزشکی مانند هند و تایلند به اهمیت گردشگری پزشکی اهمیت میدهند و سازمان گردشگری پزشکی ملی را برای حمایت از گردشگری پزشکی تأسیس کردند (15). بعضی از کشورها در حال آمادهسازی برنامههای قانونی و استراتژیک برای تسریع گردشگری هستند
(17). ترکیه یکی از این کشورها در صنعت گردشگری پزشکی است که توسط قوانین و انگیزههای دولتی حمایت میشود. برخی از سازمانهای عمومی مانند وزارت بهداشت، وزارت مالیه و وزارت اقتصاد تعدادی از مقررات مربوط به حمایت از گردشگری پزشکی را تهیهکردهاند. اتحادیه اروپا نیز دستورالعمل در مورداستفاده از حقوق بیمار در مراقبتهای بهداشتی مرزی را پذیرفت که موجب تسهیل تحرک بیماران در میان کشورهای عضو در سال 2011 گردید و تا 25 اکتبر 2013 در کشورهای عضو مؤثر بود. این دستورالعمل حقوق بیماران را روشن نمود و اطلاعات در مورد دسترسی به مراقبتهای بهداشتی دریکی دیگر از کشورهای عضو اتحادیه اروپا و بازپرداخت آن را فراهم نمود. ترکیه با تأثیر اصلاحات انجامشده درروند عضویت در اتحادیه اروپا، بازسازی و تحولات قابلتوجه و جامع را تجربه کرده است و دستاوردهای قابلتوجهی را به دست آورده است. پس از پذیرش عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، این نیز بهطور مثبت در توسعه گردشگری پزشکی در ترکیه تأثیرگذار بود. ازآنجاکه، با اجرای این دستورالعمل، مزیت رقابتی ترکیه بهعنوان یک جایگزین گردشگری پزشکی در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا بسیار بیشتر خواهد شد. خدمات مراقبتهای بهداشتی باکیفیت بالا و اعتباربخشی سازمانهای بهداشتی در دهه گذشته، بسیاری از امکانات بهداشتی در ترکیه وجود دارد و بسیاری از آنها مجهز هستند و از فنّاوری بالا استفاده میکنند و منابع انسانی شایسته دارند. بیمارستانهای خصوصی بخش قابلتوجهی از این امکانات را تشکیل میدهند و خود را باکیفیت جهانی و فعالیتهای درجه اولشان ثابت کردهاند. پشتیبانی دولت ترکیه نقش مهمی در موفقیت بخش خصوصی ایفا میکند. مراکز بهداشتی درمانی ترکیه اغلب در همکاری با سازمانهای شناختهشده بینالمللی نظیر جان هاپکینز و دانشکده پزشکی هاروارد کار میکنند. ترکیه همچنین توانایی آموزش منابع انسانی خود را دارد که برای صنعت سلامت موردنیاز است. در بیش از 70 دانشکده پزشکی، همچنین دانشجویان خارجی و محلی را آموزش میدهد. ترکیه همچنین دارای بسیاری از پزشکانی است که از دانشکدههای بینالمللی معتبر فارغالتحصیل شدهاند. ترکیه همچنین اهمیت زیادی برای روند استانداردسازی و تأیید اعتبارات خدمات بهداشتی و درمانی دارد. گرچه سازمانهای معتبر ترکیه عمدتاً از سازمانهای خصوصی تشکیلشدهاند، وزارت بهداشت همچنین روند استانداردسازی و اعتباربخشی را برای سازمانهای بهداشت عمومی آغاز کرده است. تعداد سازمانهای مراقبتهای بهداشتی معتبر ترکیه در سال 2012 به 48 رسید و ترکیه در میان سه کشوری است که بیشتر سازمانهای معتبر دنیا رادارند
(18). امکانات حملونقل به مقصد گردشگری پزشکی ترکیه امکانات حملونقل مقصدهای گردشگری در توسعه گردشگری پزشکی اهمیت حیاتی دارند. میتوان گفت که فناوری حملونقل و اطلاعات، ستون فقرات گردشگری پزشکی است. خطوط هوایی ترکیه که بهترین خطوط هوایی در اروپا و شرکتهای هواپیمایی آن دارای رتبه هفتم در جهان است. هواپیمایی ترکیه دارای پرواز به بیش از 200 مقصد در سراسر جهان است. شرکت هواپیمایی ترکیه همچنین بسته پشتیبانی برای سازمان فعال در بخش گردشگری پزشکی در ترکیه ارائه کرده است. این بسته پشتیبانی، تخفیف ویژه و انگیزههای ویژهای برای بیماران را در اختیار آنها قرار میدهد
(19). ترکیه همچنین دارای برخی شرکتهای هواپیمایی است و بسیاری از شرکتهای هواپیمایی بینالمللی به مقصد گردشگری پزشکی (بهویژه استانبول) ترکیه سفر میکنند. برتری جغرافیایی ترکیه نقش مهمی در انتخاب مقصد شرکتهای هواپیمایی برای پروازهای آن بازی میکند. همه این فرصتها سفر به ترکیه را برای گردشگران پزشکی آسانتر و مقرون به صرفه تر میکند. به عنوان یکی دیگر از پیشرفتهای مهم در افزایش گردشگری پزشکی، وزارت امور خارجه جمهوری ترکیه توافقنامه لغو ویزا را با بسیاری از کشورها امضا کرد. این امر هزینه حملونقل را کاهش داد و باعث شد که بیماران ترکیه را انتخاب کنند تا درمانهای پزشکی را دریافت کنند و از فرصتهای دیگر کشور بهرهمند شوند
(19). پوشش رسانهای و حمایت از گردشگری پزشکی پوشش رسانهای یکی دیگر از مؤلفههای مهمی برای گردشگری پزشکی است (1). با تلاشهای مشترک وزارت بهداشت، وزارت فرهنگ و گردشگری، وزارت اقتصاد، وزارت مالیه و برخی از ابتکاراتی مانند هیئتمدیره ارتباطات خارجی (DEIK)، انجمن بیمارستانهای معتبر ترکیه بهمنظور ارتقاء ترکیه بهعنوان یک مقصد گردشگری پزشکی، گردشگران پزشکی را از سراسر جهان جذب کرده است. وزارت بهداشت در سال 2010، واحد بهداشت و درمان را در برداشت و یکی از بخشهای آن، بخش گردشگری پزشکی (20) است. در این بخش، واحد بیماران خارجی و خدمات ترجمه در چهار زبان در 40 بیمارستان عمومی فعال شد (20). وزارت فرهنگ و گردشگری کمیته گردشگری پزشکی را تأسیس کرد. وزارت اقتصاد مقرراتی را برای ارزیابی گردشگری پزشکی در محدوده صادرات معین نمود. این مقررات همچنین شامل فعالیتهای تبلیغاتی سازمانهای گردشگری پزشکی میشود
(20). همچنین وبسایتی (www.healthinturkey.org) برای ترویج گردشگری پزشکی در ترکیه تأسیس شد. آژانسهای توسعه همچنین از برخی پروژهها درزمینهٔ گردشگری پزشکی حمایت میکنند. معایب گردشگری پزشکی در ترکیه به دلیل تفاوت در کیفیت خدمات درمانی و ازلحاظ سطح توسعه در میان مناطق گوناگون، گردشگری پزشکی در سراسر کشور گسترش نیافته است؛ بنابراین، توسعه در برخی از مناطق محدود است. در برخی از مناطق ترکیه، مردم محلی مناطق دیگر را برای خدمات بهتر بهداشتی و درمانی ترجیح میدهند. بنابراین لازم است اقدامات و کارهای ضروری، مقررات و حمایت و انگیزه در مناطق کمتر توسعهیافته انجام گیرد. فقدان منابع انسانی واجد شرایط، مشکل رایج در اهداف گردشگری پزشکی است. بااینحال، ترکیه دارای بیش از 70 دانشکده پزشکی و تعداد زیادی از مدارس حرفهای درزمینهٔ بهداشت و درمان است. آنها دارای آموزش جهانی در سطح جهانی هستند و همچنین دانشجویان زیادی از کشورهای خارجی را جذب کردهاند. علاوه بر پزشکانی که در ترکیه تحصیلکردهاند، پزشکان بسیاری نیز توسط دانشگاههای بینالمللی آموزشدیدهاند که درزمینهٔ پزشکی خوب هستند. بااینوجود، بخش دولتی نیز با مشکلات مربوط به منابع انسانی در ترکیه مواجه است. سازمانهای مراقبتهای خصوصی پزشکان واجد شرایط را جذب میکنند و درنتیجه سازمانهای بهداشت عمومی با کمبود پزشکان مواجه میشوند. نتیجهگیری صنعت گردشگری پزشکی در حال افزایش در سراسر جهان است. درحالیکه پیشرفتهای موردنیاز برای بهرهمند شدن از مزایای گردشگری پزشکی انجام میشود، نباید اقدامات لازم در برابر عوارض جانبی گردشگری پزشکی نادیده گرفته شود. زیرساختهای نظارتی و فنآوری باید آماده باشند تا مردم محلی را از معایب گردشگری پزشکی حفظ کنند. ترکیه به دلیل سازمانهای معتبر، پزشکان واجد شرایط و با تحصیلات عالی، زیرساختهای فنآوری مدرن، برتری جغرافیایی و اقلیمی و زیباییهای طبیعی و تاریخی، یکی از بزرگترین مراکز گردشگری پزشکی جهان است. ترکیه با حمایت مشترک دولت و بخش خصوصی بهمنظور ارائه خدمات پزشکی باکیفیت و ارزان برای شهروندان و گردشگران پزشکی خود، در این راستا پیشرفت میکند. وزارت بهداشت جمهوری ترکیه اهمیت زیادی برای اعتباربخشی سازمانهای بهداشت و درمان خصوصی و دولتی دارد. امروز، ترکیه فعالیتهای تبلیغاتی بیشتری نسبت به گذشته داشته است تا خودش را بهعنوان یک مرکز گردشگری پزشکی معرفی کند و بخش دولتی و خصوصی باهم کار میکنند تا گردشگران پزشکی بیشتری جذب شوند. بااینوجود امکانپذیر نیست که این تلاشها در زمان کوتاهی نشان داده شود. برای دستیابی به نتایج مطلوب، این پیشرفتها باید ادامه یابد و مدیریت گردشگری پزشکی باید پایدار باشد. منابع 1-Grail Research. (2009). The rise of medical tourism. Available at: http://grailresearch.com/pdf/ContenPodsPdf/Rise_of_Medical_Tourism_Summary.pdf. 2-Yu, J. Lee, T. J. and Noh, H. (2011). Characteristics of a Medical Tourism Industry: The Case of South Korea, Journal of Travel & Tourism Marketing, 28: 856–872. 3-Snyder, J. Crooks, V. & Turner, L. (2011). Issues and challenges in research on the ethics of medical tourism: Reflections from a conference. Journal of Bioethical Inquiry, 8: 3–6. 4-Herrick D. M. (2007) Medical Tourism: Global Competition in Health Care Dallas, Texas: National Centre for Policy Analysis. 5-Horowitz, M.D. & Rosensweig, J.A. (2007). Medical tourism—Health care in the global economy. Physician Executive, 33(6): 24-30. 6-Mirrer-Singer, P. (2007). Medical malpractice overseas: the legal uncertainty surrounding medical tourism. Law and Contemporary Problems, 70: 211-232. 7-Horowitz, M.D. & Rosensweig, J.A. (2007). Medical tourism—Health care in the global economy. Physician Executive, 33(6): 24-30. 8-Mohan, V. (March 10, 2008) Medical tourism and its impact on our GDP. Merinews. Available at: http://www.merinews.com/catFull.jsp?articleID=130884. Accessed September 9, 2012. 9-Hazarika, I. (2010). Medical tourism: its potential impact on the health workforce and health systems in India. Health Policy and Planning, 25: 248-251. 10-Oxford Analytica. (10.26.2006). ‘Medical Tourism’ Industry Grows Rapidly. Available at: http://www.forbes.com/2006/10/25/health-medical-tourism-biz-cx_1026oxford.html. Accessed September 8, 2012 . 11-Burkett, L. (2007). Medical Tourism: Concerns, Benefits and the American Legal Perspective. Journal of Legal Medicine, 28(2): 223-45. 12-Sen Gupta A. (2008). Medical tourism in India: winners and losers. Indian Journal of Medical Ethics, 5: 4-5 . 13-OECD (2011), Health at a Glance 2011: OECD Indicators, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/health_glance-2011-en. Accessed September 9, 2012. 14-Van Dusen, A. (2007). Ten hospitals worth to trip. http://www.forbes.com/2007/05/21/outsourcing-medical-tourism-biz- 15-Turner, L. (2007). First world health care at third world prices: globalization, bioethics and medical tourism. Biosocieties, 2: 303-325. 16-Foreign Economic Relation Board. Available at: http://www.healthinturkey.org/Upload/Document/document_SAIK%20Flyer%20English.pdf. Accessed September 20, 2012. 17-Heung, V., Kucukusta, D. & Song, H. (2010). A Conceptual Model of Medical Tourism: Implications for Future Research. Journal of Travel & Tourism Marketing, 27(3): 236-251. 18-Official Gazette, (2012b). Döviz Kazandırıcı Hizmet Sektörlerine Yönelik Destekler. Tebliğ No: 2012/4. Available at: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120625-5.pdf. Accessed September 20, 2012. 19-Turkish Airlines (2009). Medical Tourism Support Package. Available at: http://www.turkishairlines.com/en-int/corporate/announcements/12537/medical-tourism-support-package. Accessed September 19, 2012. 20-Turkish Republic Ministry of Health, (2011). http://www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmi/dosya/1-75596/h/medical-tourism-research