خات نیوز جدیدترین اخبار، نقد و بررسی ها و اطلاع رسانی ها و ….
مقالات مرتبط
کعبه ای در استانبول
شهردار استانبول به مناسبت هفته گرامیداشت حضرت محمد(ص) و همزمان با اعزام اولین کاروان حج عمره ترکیه، ماکت مسجد الحرام را در ساحل اسکودار ساخته و نصب کرد.
منطقه اسکودار در بخش آسیایی استانبول و کنار دریایی مرمره واقه شده است.
مکه، مقدس‌ترین شهر مسلمانان و زادگاه اسلام و پیامبر اکرم(ص)، واقع در شبه جزیره عربستان. بکّه، بلدالحرام، بلدالامین و ام‌القری از نام‌های دیگر آن است.
این شهر به سبب وجود کعبه در آن، قبله گاه مسلمانان است. سالانه میلیونها مسلمان برای ادای مناسک حج و زیارت اماکن مقدس مکه، به این شهر مسافرت می‌کنند. مسجدالحرام، عرفات، مشعر الحرام و سرزمین منا برخی از مهمترین اماکن مقدس و مذهبی این شهر است. جمعیت شیعیان مکه در قرن دهم هجری رو به فزونی یافت. علمای شیعه در دوره‌های مختلف تاریخی در این شهر حضور داشته‌اند. در دوره حکومت آل سعود در عربستان و به واسطه گرایش‌های افراطی ضد شیعی وهابیون، شیعیان در عربستان با محدودیت در انجام دادن اعمال مذهبی و نیز فشار اقتصادی رو به رویند.
حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) خطاب به خداوند:
«و چون ابراهيم گفت: «پروردگارا، اين [سرزمين] را شهرى امن گردان، و مردمش را- هر كس از آنان كه به خدا و روز بازپسين ايمان بياورد- از فرآوردهها روزى بخش»، فرمود: «ولى] هر كس كفر بورزد، اندكى برخوردارش مىكنم، سپس او را با خوارى به سوى عذاب آتش [دوزخ] مىكشانم، و چه بد سرانجامى است.»
قرآن کریم، سوره بقره، آیه126
رسول اکرم(صلی‌الله علیه و آله):
«چه شهر پاکی هستی تو و چقدر دوست داشتنی برای من. اگر قوم من، مرا از این شهر بیرون نکرده بود، جز در تو سکونت نمی‌کردم.»
۱ شهرت-۱.۱ سبب نام گذاری-۱.۲ اسامی دیگر-۲ اطلاعات کلی-۲.۱ موقعیت جغرفیایی-۲.۲ سبب پیدایش-۲.۳ اقتصاد مکه-۲.۴ آب و هوا-۳ تاریخ مکه-۳.۱ قبل از اسلام-۳.۲ در دوره اسلامی-۴ فضایل مکه-۵ مکان‌های مقدس-۵.۱ مسجد الحرام-۵.۲ کعبه-۵.۳ مساجد-۵.۴ مشاعر-۵.۵ میقات ها-۵-۶ آثار مذهبی و تاریخی-۵.۷ زیارتگاه‌های بین راه مکه و مدینه-۶ کوه‌های مهم-۷ وضعیت شیعیان در مکه-۸ ساخت و سازهای جدید-۹ منابع مطالعاتی-۹.۱ آثار تاریخی و جغرافیایی-۹.۲ سفرنامه‌ها-۱۰ پانویس-۱۱ منابع-۱۲ پیوند به بیرونشهرت
نام اصلی و مشهور این شهر، مکّه است. این نام در قرآن کریم نیز آمده است:
وَ هُوَ الّذی کَفّ اَیدیَهُم عَنکُم و اَیدیکُم عَنهُم بِبَطنِ مَکّة مِن بَعدِ أن أظفرَکُم عَلَیهِم[فتح–۲۴]
سبب نام گذاری
در منابع تاریخی و روایی، برای نامگذاری این شهر به «مکه» وجوهی ذکر شده است که برخی از مهمترین آنهاعبارتند از:
مکّه، ترکیبی از مک(به معنای بیت) و رب بوده و مکه یعنی، بیت الرب یا بیت الله؛
مکه، ترکیب از مک(به معنای واحه و وادی) و رب بوده و مکه یعنی وادی رب؛
مکه در اصل، مکرابا که از کلمه مقرب گرفته شده و این مکان به معنای مکانی است که به خداوند تقرب ایجاد می‌شود؛
مکه از ریشه مکک(به معنای هلاک شدن و کم شدن) مشتق شده و مکه یعنی مکانی که هر ستمگری نظر سوئی به آن شهر داشته باشد سرنوشتی جز هلاک و نابودی نخواهد داشت؛
مکه از ماده «مک(به معنای «جذب») مشتق شده که این بدان جهت است که مردم از هر دیار به آن سرزمین جذب می‌شوند.[۱]
اسامی دیگر
شهر مکه در طول تاریخ، به نام‌های گوناگونی معروف بوده است. برخی از این نام‌ها در قرآن نیز ذکر شده است.
بکّه:«إنَّ اوّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلناسِ لَلَّذی بِبَکّةَ مُبارَکاً و هُدی لِلعالَمینَ»[۲]
البلد الامین:«وَ التّینِ وَ الزّیتونِ وَ طورِ سینینَ وَ هذا البَلَدِ الأمینَ»[۳]
امّ القری:«لِتُنذِرَ اُمَّ القُری وَ مَن حَولَها»[۴]
البلد الحرام،[۵]
همچنین: العَروض، السَّیل، مُخرَج صِدق، أمّ رُحم، أمّ صبح، البلد، حرم الله تعالی، فادان، الناسه، الباسّه، طیبه، حاطِمه،[۶] بَیتُ العَتیق، القادسیه.[۷]
اطلاعات کلی-تاریخ صدر اسلام-شخصیت‌ها-پیامبر اسلام(ص) حضرت علی (ع) حضرت فاطمه (س) صحابه
جنگ‌ها: غزوه‌ها و سریه‌ها-جنگ بدر جنگ احد سایر غزوه‌ها-سریه‌ها-
شهرها و مکان‌ها
مکه مدینه طائف-سقیفه خیبر قبرستان بقیع-حوادث-بعثت هجرت به حبشه هجرت به مدینه صلح حدیبیه حجة الوداع واقعه غدیر
مفاهیم مرتبط
اسلام تشیع حج قریش بنی هاشم بنی امیه
نبو
موقعیت جغرفیایی
مهمترین شهر و مقدس‌ترین منطقه حجاز، شهر مکه است. این شهر در فاصله هشتاد کیلومتری شرق دریای سرخ، در طول ۴۰ درجه و ۹ دقیقه و عرض ۳۱ درجه و ۲۸ دقیقه خط استوا قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا ۳۳۰ متر است.[۸]
سبب پیدایش
گفته‌اند که پیدایش و گسترش شهر مکه، دو سبب اصلی داشته است: نخست اینکه مرکزیت عبادی برای عبادت خداوند باشد و دیگر اینکه در منطقه حجاز و جزیرة العرب مرکزی برای تجارت و داد و ستد و در مسیر یک راه تجاری بوده است.[۹]
اقتصاد مکه
در دوره حول و حوش ظهور اسلام و اندکی پیش از آن، مکه به سبب اهمیت کعبه و نیز قرار داشتن بر سر راه بازرگانی یمن به سمت شام، فلسطین و مصر، محلی برای داد و ستد بود. هرچند قریش در ابتدا، فقط به تجارت در مکه می‌پرداخت، [۱۰] هاشم بن عبدمناف، تجارت به اطراف مکه را بنا نهاد. او به همراه برادرانش، عبدشمس و نوفل، توانستند اجازه تجارت به شام، یمن، حبشه و عراق را از حاکمان آن سرزمین‌ها بگیرند و از آن پس، مکه تبدیل به شهر بازرگانی مهمی شد.[۱۱] اجتماعات تجاری قریش بیشتر در بازاری به نام عکاظ در نزدیکی عرفات در طول ماه ذی القعده بوده است.[۱۲] ربا یکی دیگر از راه‌های کسب درآمد مردم مکه بوده و به عنوان یک تجارت به شمار می‌رفته است.[۱۳]
آب و هوا
شهر مکه، که در ارتفاعات غربی منطقه حجاز قرار دارد، دارای آب و هوای گرم و خشک است. تابستانی گرم و زمستانی پرباران دارد.[۱۴]
تاریخ مکه قبل از اسلام
از وقایع مهم دینی مکه که قبل از ظهور اسلام روی داده است، بنابر نقل‌های دینی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ساخت کعبه: حضرت ابراهیم به دستور خدا، کعبه را بنا نهاد. در ساختن خانه کعبه، فرزند وی اسماعیل نیز او را یاری کرد.[۱۵] البته، در این باره که نخستین بار کعبه در چه زمانی بنا شد، نقل‌های متفاوتی وجود دارد. در برخی از این نقلها حتی ساخت کعبه قبل از خلقت حضرت آدم عنوان شده است.[۱۶]
حمله ابرهه: ابرهه فرمانروای یمن، در سال ۵۷۱ میلادی به قصد ویران ساختن کعبه بدانجا حمله کرد. وی با لشکری فیلسوار روی بدان سوی نهاد. اما هنگامی که بدان جا رسیدند پرندگانی از آسمان بر آنها بارانی از سنگریزه فرو ریختند. این سنگریزهها بر هر شخصی که فرود میآمد فوراً او را به هلاکت میرساند.[۱۷]
تولد پیامبر(ص): پیامبر اسلام(ص) در ۱۷ یا ۱۲ ربیع الاول سال اول عام الفیل(بین ۵۶۹-۵۷۰م) در شهر مکه به دنیا آمد.[۱۸]
تولد حضرت علی(ع) در داخل کعبه: در روز جمعه سیزدهم رجب سال ۳۰ عام الفیل امام علی(ع) در خانه کعبه متولد شد. آن حضرت تنها فردی است که در خانه کعبه متولد شده است.[۱۹] در برخی از منابع اهل سنت نیز این واقعه نقل شده است. در المستدرک علی الصحیحین آمده است که بر اساس روایات متواتر، امیرالمؤمنین علی(ع)، در داخل کعبه از فاطمه بنت اسد متولد شد.[۲۰]
در دوره اسلامی
‘در زمان پیامبر(ص)’: مکه در زمان زندگانی پیامبر، شاهد حوادث مهم تاریخی و مذهبی بوده است. برخی از این حوادث عبارتند از:
ظهور دین اسلام
مهاجرت گروهی از مسلمانان به حبشه، با سرپرستی جعفر بن ابیطالب(۵ بعثت)-محاصره اقتصادی مسلمانان در شعب ابی طالب(۷ بعثت)-وفات حضرت ابوطالب(۱۰ بعثت)-وفات حضرت خدیجه(۱۰ بعثت)-هجرت پیامبر(ص) به یثرب(مدینه)-فتح مکه(۹ ه.ق)-حجة الوداع(۱۰ ه.ق)-واقعه غدیر خم(۱۰ ه.ق)
‘در زمان امویان’:
شورش بر علیه ولایت عهدی یزید-شورش عبدالله بن زبیر در مکه(۶۲ ه.ق)-حمله لشگر یزید به کعبه و مسجد الحرام(۶۴ ه.ق)-تجدید بنای کعبه توسط عبدالله بن زبیر و تخریب آن دست حَجّاج
حمله حجاج به فرمان عبدالملک بن مروان به مکه و آتش زدن کعبه(۷۳ ه.ق)
‘در دوره عباسیان’:
ظهور نفس زکیه(۱۴۵ ه.ق)-واقعه فخ(۱۶۹ ه.ق)-واقعه احباش(۱۷۳ ه.ق)-قیام افطس(۱۹۹ ه.ق)-تصرف مکه توسط قرامطه(۳۱۷ ه.ق)-توهین قرمطیان به خانه کعبه و سرقت حجر الاسود(۳۱۷ ه.ق)
در دوره فاطمیان و شرفای مکه:
تسلط شرفا بر مکه(۳۵۸ ه.ق)
نفوذ مذهب تشیع در مکه
‘در دوره ممالیک و عثمانی ها’:
سخت گیری بر حاجیان ایرانی از سوی دولت عثمانی-به راه‌انداختن شیعه کشی در مکه به بهانه نجس کردن پرده کعبه توسط شیعیان(۱۰۸۸ ه.ق)-کشتن برخی از عالمان ایرانی در مکه، مانند زین العابدین کاشانی(۱۰۴۰ ه.ق)، سید محمد مومن رضوی(۱۰۸۸ ه.ق)-مجبور کردن خطیبان به لعن شیعیان در منابر رسمی(۱۱۵۷ ه.ق)-صدور حکم تکفیر شیعه توسط عالمان مکه
‘در دوره سعودی’:
کشتار حاجیان یمنی در مکه(۱۳۴۱ ه.ق)-حمله به مکه و تصرف آن و کشتار مسلمانان(۱۳۴۲ ه.ق)-تخریب مقبره‌های مکه از جمله مقبره ابوطالب، عبدالمطلب، خدیجه و..(۱۳۴۲ ه.ق)
تسلط آل سعود بر مکه(۱۳۴۴ ه.ق)-کشتار حاجیان مصری در سرزمین منا(۱۳۴۴ ه.ق)-کشتار حاجیان ایرانی در مکه(۱۳۶۶ش) [۲۱][۲۲]توسعه مسجدالحرام و ساخت محل جدیدی برای طواف(۱۴۳۴ ه.ق).
فضایل مکه
امام صادق(علیه‌السلام):
«دوست داشتنی‌ترین زمین نزد خداوند، سرزمین مکه است. نزد خدا نه خاکی از خاک آن، نه سنگی از سنگ آن، نه درختی از درخت آن، نه کوهی از کوه‌های آن و نه آبی از آب آن محبوبتر نیست.»
من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۲۸
شهر مکه نزد مسلمانان از ارزش و اهمیت زیادی برخوردار است. این امر به جهت وجود اماکن مقدس و متبرک مانند کعبه، مسجدالحرام، انجام اعمال و مناسک حج و تاکید پیشوایان دینی بر اهتمام به عبادت در این شهر است. روایات زیادی نیز بر فضیلت و ثواب نماز در این مسجد وارد شده است. بر اساس روایاتی از معصومین(ع)، ثواب یک رکعت نماز در مسجد الحرام به اندازه صد هزار رکعت در مساجد دیگر است.[۲۳] از این شهر به عنوان حرم خدا و رسولش و حرم امیرالمومنین یاد شده است.[۲۴]
مکان‌های مقدس
رسول اکرم(صلی الله علیه و آله):
«ثواب یک رکعت نماز در مسجد من از هزار رکعت نماز در مساجد دیگر جز مسجدالحرام بیشتر است و نماز در مسجدالحرام، به اندازه هزار نماز در مسجد من است.»
لوامع صاحبقرانی،ص۲۰۹-مسجد الحرام
نوشتار اصلی: مسجدالحرام
نمایی از مسجد الحرام
مسجدالحرام (عربی: المسجد الحرام) مشهورترین و مقدس‌ترین مسجد اسلام، واقع در شهر مکه در کشور عربستانِ سعودی است که کعبه، قبله مسلمانان در آن قرار دارد. جز کعبه، اشیا، بناها و اماکن مقدس دیگری نیز همچون حجر الاسود، ملتزم، مستجار، حطیم و حجر اسماعیل در این مسجد جای گرفته‌اند که نزد مسلمانان جایگاه مذهبی و معنوی والایی دارند. مسجدالحرام در فقه اسلامی، افزون بر احکام عمومی دیگر مسجدها، احکامی ویژه نیز دارد. در شریعت اسلام بر هر مسلمانی واجب است در صورت استطاعت، یک بار در عمر خود به مکه سفر کند (سفر حج) و مناسکی را که برخی از آنها در این مسجد انجام می‌گیرد، ادا کند.
کعبه
نوشتار اصلی: کعبه
تصویری از کعبه
کعبه قبله و مهمترین عبادتگاه مسلمانان است که زیارت آن به شرط استطاعت و داشتن شرایط، یک بار در طول عمر بر هر مسلمانی واجب است. بنابر برخی روایات دینی، ابراهیم و فرزندش اسماعیل به دستور خدا کعبه را بنا نهادند. برخی از آیه‌های قرآن کریم نیز این ادعا را تأیید می‌کنند. از سال دوم هجرت، قبله مسلمانان از بیت المقدس به سمت کعبه تغییر کرد.[۲۵]
مساجد
مسجد خیف، بر اساس برخی روایات، شاهد خطبه پیامبر(ص) در حجة الوداع بوده و به سفارش امامان معصوم، نماز خواندن در آن فضیلت زیادی دارد.[۲۶]
مسجد النحر مسجدی در سرزمین منا که خداوند در این مکان، به جای اسماعیل، گوسفندی را برای ذبح کردن به سمت ابراهیم(ع) فرستاد.[۲۷]
مسجد خیف در سرزمین منا-مسجد البیعة یا مسجد الغنم، محلی است که اولین بیعت تازه مسلمانان یثرب با پیامبر(ص) در عقبه صورت گرفت.[۲۸]-مسجد شجرة که محل تحقق بیعت رضوان در جریان صلح حدیبیه است.-مسجد غدیر خم که محل اعلان ولایت حضرت علی(ع) در منطقه غدیر خم بوده است.-مسجد تنعیم-مسجد نمره یا مسجد حضرت ابراهیم-مسجد الجن-مسجد الاجابة
مسجد انشقاق القمر-مسجد الرایة یا ردم الاعلی-خانه ام هانی-مسجد الصفائح[۲۹]
مشاعر
سرزمین عرفات، منطقه‌ای که حاجیان در روز عرفه، از ظهر تا مغرب در آنجا توقف می‌کنند.
مشعر الحرام یا مُزدَلفه، بین منطقه عرفات و سرزمین مِنا قرار دارد و حاجیان بعد از بازگشت از عرفات، مقداری از شب تا صبح روز عید در این منطقه وقوف دارند.
سرزمین منا، منطقه‌ای است که حاجیان از روز دهم تا دوازدهم ذی الحجه، در آن می‌مانند. رمی جمرات، قربانی، حلق و تقصیر و بیتوته از اعمال این سرزمین است.
مسجد شجره در نزدیکی شهر مدینه، میقات اهالی مدینه و ایرانیان
میقات ها
مسجد شجره، این مسجد که در ۱۰ کیلومتری مدینه قرار دارد، میقات اهالی مدینه و کسانی است که از این ناحیه به حج می‌روند.
جُحْفَه، میقاتی است که برای اهل مصر، شام، مغرب و کسانی که از آن مسیر به سوی مکّه می‌آیند تعیین شده است.
وادی عقیق، میقات اهل عراق، نجد و کسانی که از آن عبور می‌کنند.
[۳۰]، میقات مردم یمن و طائف است.
یلَمْلَمْ، آخرین میقاتی است که در روایات برای مردم یمن و کسانی که از آن راه عبور می‌کنند، معین شده است.[۳۱][۳۲]
آثار مذهبی و تاریخی
زادگاه پیامبر اسلام، که در شعب ابی طالب کنار سوق اللیل قرار داشته و در دوره حکومت آل سعود، تخریب و به جای آن، ساختمانی دیگر ساخته شد.
تصویری از محل تولد پیامبر(مولد النبی)
خانه خدیجه همسر رسول اکرم(ص) که پس از محل تولد پیامبر، از مهمترین مکان‌ها در مکه محسوب می‌شود. در این خانه، چندین حادثه مهم روی داده است که عبارت‌اند از:
ازدواج رسول خدا با خدیجه؛-تولد حضرت فاطمه؛-تولد سه دختر دیگر رسول الله(ص)؛-وفات خدیجه؛-حادثه لیله المبیت؛
شروع هجرت پیامبر به مدینه؛
خانه ارقم بن ابی ارقم که اولین پایگاه سرّی تبلیغ دین اسلام بوده است.-خانه ابوطالب که سکونت‌گاه حضرت علی(ع) و محل بزرگ شدن پیامبر(ص) نیز بوده است.
خانه عبدالله بن جدعان که محل تحقق پیمان حلف الفضول بوده است.-زادگاه حضرت حمزه که در پائین مکه در محلی به نام بازان بوده است.
خانه حارث بن عبدالمطلب که محل اولین تبلیغ علنی دین اسلام توسط پیامبر و دعوت خویشاوندان خویش به دین اسلام بوده است.-قبرستان معلاة(قبرستان ابوطالب)
خانه‌ام هانی که معراج پیامبر از این محل بوده است.-زادگاه امام صادق که در خانه‌ای معروف به دار أبی سعید نزدیک به دارالعجله به دنیا آمد. گفته شده که جعفر طیار نیز در همین خانه به دنیا آمده است.[۳۳]-قبرستان مَعلاة، که در میان ایرانیان به قبرستان ابوطالب معروف است. در این قبرستان افرادی چون عبدالمطلب، ابوطالب و خدیجه کبرا(س) دفن شده‌اند.
مقبره شهدای فخ که محل شهادت و دفن شهدای قیام فخ است که با سپاه بنی عباس به مبارزه پرداختند.[۳۴]
زیارتگاه‌های بین راه مکه و مدینه
مزار شهدای بدر: این مکان که شاهد جنگ بدر بوده در ۱۵۰ کلیومتری جنوب غربی مدینه قرار دارد و ۱۴ شهید این جنگ در آن به خاک سپرده شده‌اند.
مسجد عریش: این مسجد کنار مزار شهدای بدر ساخته شده و محل عبادت و نماز شب رسول اکرم(ص) در شب نبرد بدر بوده است.
ربذه: این منطقه که در شرق مدینه در کنار ساحل دریای سرخ قرار دارد، آرامگاه ابوذر غفاری است.
غدیر خم:نام منطقه‌ای در نزدیکی جُحفه و ۱۵۶ کیلومتری شمال غربی مکه است که شاهد حادثه غدیر بوده است.
زیارتگاه ابواء: زیارتگاهی در ۴۵ کیومتری راه جحفه است که قبر آمنه بنت وهب مادر گرامی پیامبر اکرم(ص) در آنجا قرار دارد.[۳۵]
کوه‌های مهم
ابو قُبیس: این کوه که بر اساس روایات، پرفضیلت‌ترین کوه‌های مکه است، با ارتفاع ۴۲۰ متر، در شمال شرقی مسجد الحرام قرار دارد. به دلیل همسایگی با کعبه، از کوه‌های مقدس دانسته شده است. گفته شده، در جریان طوفان نوح، امانت دار حجرالاسود بوده است. به همین جهت، آنرا امین نیز خوانده‌اند. اولین اعلان رسالت پیامبر(ص) از فراز این کوه بوده است.[۳۶] کوه صفا که در ابتدای مسیر سعی قرار گرفته است، در دامنه این کوه قرار دارد.
جبل النور یا حراء: این کوه در ۴ کیلومتری شمال شرقی مکه و کنار راه منی به عرفات است. با ارتفاع ۶۳۴ متر در شمال شرق مکه قرار دارد. غار حراء که در بالاترین نقطه این کوه قرار دارد، محل اعتکاف و عبادت پیامبر در ماه‌های رمضان هر ساله ایشان قبل از مبعوث شدن بوده است. حضرت علی(ع) نیز در این ایام، همراه با پیامبر(ص) بوده است.[۳۷] همچنین اولین آیات قرآن بر پیامبر اکرم(ص) نیز در این غار بوده است.[۳۸]
کوه نور و غار حراء
ثور: این کوه با ارتفاع ۷۵۹متر در سه کیلومتری جنوب مکه قرار دارد. پیامبر اکرم(ص) در هنگام هجرت به مدینه، به جهت گمراه کردن دشمن، چند روز را در غاری در این کوه مخفی شد.[۳۹]
شعب ابی طالب: شعب یا دره ابی طالب که امروزه شعب علی(ع) نیز نامیده می‌شود،[۴۰] محلی است که مسلمانان به مدت سه سال، به منظور در امان ماندن از آزار و اذیت مشرکان به آنجا پناه بردند.[۴۱]
دیگر کوه‌های مکه عبارتند از: حُجون، قُعَیقعان یا جبل هندی، خَندمه، عُمَر، ثبیر.[۴۲]
وضعیت شیعیان در مکه
شیخ بدر الطالب روحانی معترض شیعه در مکه
حضور تشیع در مکه، به صورت فردی یا گروهی به نخستین روزهای حضور اسلام در آن شهر باز می‌گردد. ظهور سلسله خودمختارِ محلی خاندانِ شیعی بنی الحسن، به روشنی نشان دهنده موقعیت شیعه در این شهر است.[۴۳] مکه قرن دهم، از مراکز اصلی شیعه بوده است به گونه‌ای که ابن حجر هیتمی، هدف خود از نگارش الصواعق المحرقه را گسترش و فزونی شیعیان در این شهر معرفی کرده است.[۴۴]ابن جبیر(540 -614ق/ 1145-1217م)، جهانگرد مشهور مسلمان، در سفرنامه خود بیان کرده که در سال سفر او به مکه، امیر مکه حلول ماه رمضان را بر اساس مذهب شیعی علوی اعلام کرده است.[۴۵]او خبر داده است که در مسجدالحرام، مقامی خاص برای اقامه جماعت شیعیان زیدی اختصاص داده بودند و اشراف مکه را زیدی خوانده و گفته است که آنان در اذان، عبارت «حی علی خیر العمل» را می‌افزایند.[۴۶] برخی سفرنامه‌ها از حضور کمرنگ شیعیان در قرون بعدی در مکه سخن گفته‌اند. محمد حسین فراهانی که به سال سال 1302 قمری/ 1264 شمسی به حج رفته، جمعیت شیعیان مکه را ناچیز دانسته و گفته است که غالب آنان کار راهنمایی حجاج شیعه را برعهده دارند. [۴۷]حاج ایازخان قشقایی که در سال 1341 قمری/1301 خورشیدی به مکه رفته، گزارش کرده است که شیعیان برای ادای فرایض خود در جده و مکه و مدینه به تقیه نیاز ندارند و در اظهار تشیع آزادند.[۴۸]
شرفای مکه به طور رسمی، از تشیعِ زیدیه، دست کم تا اوایل قرن پانزدهم میلادی حمایت می‌کرده‌اند. به نظر می‌رسد که گاه در پوشش تسنن به فعالیت می‌پرداختند. به عنوان مثال می‌توان به خاندان طبری اشاره کرد که از سادات حسینی بودند و در میان آنها عالمان زیادی وجود داشت. آنها تا اواسط قرن دوازدهم از طبرستان به مکه آمده و در آنجا ساکن شدند.[۴۹] برخی سفرنامه‌نویسان مدعی شده‌اند که شرفای مکه شیعه بوده اما اعتقاد خود را پنهان می‌کرده‌اند.[۵۰]در قرن پانزدهم، تا اندازه‌ای به دلیل فشار ممالیک، شرفای مکه به تدریج با روی آوردن به مذهب شافعی، اقدام به قطع پیوند خود با زیدیه نمودند.[۵۱]با این حال، بنابر نقل برخی منابع، آنها تا پایان حکومت خود، همواره خواهان مدارا و نرمش با شیعیان بوده‌اند.[۵۲]
با روی کار آمدن حکومت آل سعود، شیعیان که به صورت پراکنده و محدود در مکه حضور دارند، در محدودیت‌های مذهبی زیادی قرار گرفتند و به واسطه فتواهای مفتیان وهابی، گاه جان و مالشان نیز مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرد. این آزار و اذیت ها، باعث شده شیعیان این کشور تا آنجا که ممکن است، راه تقیه را در پیش گیرند، به ویژه در شهر مکه، شیعیان مجبور بوده‌اند مراسم مذهبی خود را در خانه ها، دور از انظار و پشت درهای بسته انجام دهند و در محافل عمومی، خود را سنی نشان دهند.[۵۳]
در اواخر سال ۱۳۹۱ش نیروهای آل سعود شیخ بدر الطالب و شیخ محمد العطیه دو روحانی شیعه عربستانی را در شهر مکه و جده بازداشت کردند.[۵۴]
طرح توسعه مسجدالحرام-ساخت و سازهای جدید
ساخت مکان جدید برای طواف
در سالهای اخیر با رشد روز افزون زائران خانه خدا، ساخت هتل‌های جدید در اطراف مسجدالحرام شروع شده است. در این میان، می‌توان به پروژه ساخت ۲۶ هتل جدید برای اضافه کردن ۱۳ هزار اتاق جدید و افزایش ظرفیت شهر اشاره کرد. نخستین فاز مونوریل در مکه نیز از سال ۸۹ش برای ارتباط میان مکه و اماکن مقدس منا، عرفات و مزدلفه به بهره برداری رسید. برج ساعت یکی دیگر از این ساخت و سازهای جدید است که بزرگترین برج ساعت دنیا با چهار صفحه در چهار جهت است. ساخت این سازه و هتل‌های اطراف، با اعتراض هایی نیز در جهان اسلام روبرو بود. به عقیده این افراد، چنین ساخت و سازهایی، نمای معنوی مسجدالحرام را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.[۵۵]
برج ساعت در کنار مسجدالحرام
در اواخر سال ۹۲ش، طرح جدیدی برای توسعه مسجدالحرام راه افتاد که در حال حاضر، سازه دو طبقه در اطراف کعبه برای طواف ایجاد شده است. طبقۀ نخست آن که ارتفاعی حدود سه تا چهار متر دارد و طبقه دوم دارای ارتفاع ۱۳ متری است. ساخت این سازه، باعث ایجاد یک سری مباحث فقهی در مورد صحت طواف در این طبقات ایجاد شده است. به نظر فقهای شیعه، طواف در طبقه اول صحیح است ولی طواف در طبقه دوم، به عقیده برخی، صرفا برای افراد ناتوان و کسانی که از طواف در صحن مسجدالحرام و طبقه اول معذورند جایز است..[۵۶]
منابع مطالعاتی
دربار شهر مکه آثار مکتوب بسیاری در دست است. این شهر از جمله شهرهایی است که بسیار درباره آن نگاشته‌اند. موضوع این آثار، جغرافیا، تاریخ و حوادث شهر مکه، حاکمان و امیران، عالمان دینی و مشاهیر آن، وقایع مهم طبیعی و غیر طبیعی و وضعیت فرهنگی و مذهبی شهر و جز آن است.
آثار تاریخی و جغرافیایی
شماری از آثار مکتوب کهن مکه‌شناسی در تاریخ و جغرافیای مکه به دست ما نرسیده است هرچند بسیاری از مطالب این آثار در آثار بعدی که موجود است، نقل شده است.
سفرنامه‌ها
نظر به اهمیت مذهبی و سیاسی شهر مکه، این شهر از مقصد سفر بسیاری از جهانگردان بوده است. افزون بر این، سالانه شمار بسیاری از مسلمانان در نقاط مختلف جهان، برای حج و زیارت بدین شهر سفر کرده‌اند. برخی از این مسافران، شرح سفر خود را در قالب سفرنامه، مکتوب کرده‌اند. این سفرنامه‌ها اطلاعات مفیدی را درباره این شهر در دوره‌ها مختلف تاریخی ارائه می‌کنند و بخشی از اطلاعات تاریخی ما درباره مکه از گذر این سفرنامه‌ها حاصل آمده است.
از مهمترین و قدیم‌ترین سفرنامه‌های حج، دو سفرنامه تذکیر بالاخبار عن اتفاقات الامصار نوشته ابن جبیر(540 -614ق/ 1145-1217م) و تحفة النُظّار از ابن بطوطه(درگذشتۀ 779ق. 1369م.) است. شیعیان ایرانی نیز در سفرنامه‌های خود، مطالب بسیاری درباره مسجدالحرام نوشته‌اند. از مهمترین آثار در این زمینه، سفرنامه ناصرخسرو(درگذشته ۴۸۱ ق. / ۱۰۸۸ م.)، سفرنامه فرهاد میرزا معتمدالدوله(درگذشتۀ 1305 قمری) و دلیل الانام فی سبیل زیارة بیت الله الحرام و القدس الشریف و مدینة السلام نوشته حسام السلطنه(درگذشتۀ 1300ق.) است. در سالهای اخیر شمار قابل توجهی از سفرنامه‌های حج شیعیان در قرون گذشته که بیشتر به زبان فارسی نگاشته شده‌اند، در قالب کتاب و مجموعه، به چاپ رسیده‌اند. از مهمترین این مجموعهها، پنجاه سفرنامه حج قاجاری است که به اهتمام رسول جعفریان به سال 1389ش. در نشر علم تهران چاپ شده است.
حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) خطاب به خداوند:
«و چون ابراهيم گفت: «پروردگارا، اين [سرزمين] را شهرى امن گردان، و مردمش را- هر كس از آنان كه به خدا و روز بازپسين ايمان بياورد- از فرآوردهها روزى بخش»، فرمود: «و[لى] هر كس كفر بورزد، اندكى برخوردارش مىكنم، سپس او را با خوارى به سوى عذاب آتش [دوزخ] مىكشانم، و چه بد سرانجامى است.»
