خات نیوز جدیدترین اخبار، نقد و بررسی ها و اطلاع رسانی ها و ….
مقالات مرتبط
آموزش فارسی در ترکیه
خات نیوز- یکشنبه، دهم بهمن‌ماه 1395، دکتر علی تمیزال، عضو هیئت علمی دانشگاه سلجوق ترکیه، در قالب نشستی که گروه مطالعات آسیای صغیر آن را ترتیب داده بود در موضوع آموزش فارسی در ترکیه و جایگاه ویژۀ ترکیه در آموزش فارسی» سخن گفت. در این نشست که با حضور دکتر محمدرضا نصیری، عضو وابسته و مدیر گروه مطالعات آسیای صغیر برگزار شد، شماری از فارسی‌آموزان ترکیه‌ای، اعضای هیئت علمی و پژوهشگران فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز حضور داشتند. آنچه در ادامه آمده مشروح سخنرانی دکتر تمیزال در این نشست است.
در این سخنرانی، دربارۀ تاریخچۀ آموزش فارسی در کشور ترکیه، رشته‌های زبان و ابیات فارسی در دانشگاه‌های ترکیه و همچنین روش‌ها، کتاب‌ها و لوازم آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های این کشور بحث خواهد شد. همچنین به جایگاه خاص آموزش فارسی در ترکیه و نکات مهمی که باید در تألیف کتاب‌های آموزش زبان فارسی منتشرشده در ایران ــ که در ترکیه تدریس می‌شوند ــ با توجه فرهنگ، تاریخ و ادبیات مشترک ترکیه و ایران، اشاره خواهد شد. در پایان نیز به مشکلاتی که در هنگام نوشتن کلمات فارسی با حروف لاتین و دوبارۀ نوشتن آن‌ها به فارسی برمی‌خوریم و همچنین به سیستم معادل‌سازی اشاره خواهیم کرد.
زبان فارسی، به اعتبار ریشه، یکی از کهن‌ترین زبان‌های جهان است که تاریخ دیرینش تا هفتصد سال پیش از میلاد روشن و در دست است. با آثار مکتوبی که از یک‌هزار سال پیش بر جای مانده است، پای فرهنگ کهن و استوار ایران به سرزمین‌های همسایه نیز گشوده شده است.
از میان مهم‌ترین عوامل ایجاد علایق فرهنگی می‌توان به «زبان» اشاره کرد که وسیلۀ اصلی ارتباط است و در کنار مؤلفه‌هایی چون دین، فولکلور و عرف و عادات، در تکوین و ترویج هم‌بستگی‌های اجتماعی نقشی اساسی ایفا می‌کند.
ترکان، برحسب موقعیت جغرافیایی، مناسبت‌های تاریخی، همسازی‌های فرهنگی و شرایط و عوامل اجتماعی، روابط نزدیکی با ایرانیان داشته‌اند. زبان فارسی در انتقال به سرزمین ترکان با مشکل چندانی روبه‌رو نشد؛ زیرا ترکان در روند مهاجرت به غرب، مدت‌ها در سرزمین ایران زندگی کرده و تا اندازه‌ای با زبان فارسی آشنا شده بودند. وقتی تمدن اسلامی از طریق خراسان و ماوراءالنهر به سرزمین ترکان قدم گذاشت و ترکان با اسلام آشنا شدند، بر میزان الفت‌ها افزوده شد و دو ملت که تا آن روز روابط خود را اغلب بر مبانی مادی استوار کرده بودند، متوجه بُعد معنوی این ارتباط نیز شدند.
ترک‌ها زبان فارسی را وسیله‌ای برای ایجاد الفت و افزایش هم‌بستگی‌ها دیدند و هرگز این زبان را وسیله‌ای برای سلطۀ سیاسی یا تحمیل فرهنگی تلقی نکردند. وقتی پس از نبرد ملازگرد (464 هجری) سلجوقیان قدرت را در دست گرفتند، در کنار زبان عربی که به‌عنوان زبان علم، عزیزش می‌داشتند، فارسی را نیز به‌عنوان زبان رسمی پذیرفتند.
در دورۀ سلجوقیان، فارسی علاوه بر اینکه زبان رسمی محاوره و مکاتبه بود، زبانی بود که غالب ملت از مردم عادی تا وزیران و سلاطین که اغلب ترک‌زبان بودند، با آن الفت داشتند و با تفنن در آن استادی و برتری خود را به اهل فضل نشان می‌دادند. ترکان از راه‌های مختلف به زبان و ادبیات فارسی خدمت کرده‌اند. توجه و عنایت سلاطین ترک سبب شد زبان فارسی در جایگاه درخوری بنشیند. دربار سلاطین سلجوقی که بعضی از آنان چون ملکشاه و سلطان طغرل به فارسی شعر می‌ساختند، محفل پارسی‌گویان شد. در دورۀ خوارزمشاهیان نیز فارسی زبان دربار شد و تعدادی از سلاطین خوارزمشاهی چون آتسز، تکش و دو فرزندش، علاءالدین و تاج‌الدین، شعر می‌سرودند. هرچند غائلۀ مغول فترتی پیش آورد، اما با برپایی امپراتوری عثمانی که مقدر بود ششصد سال بر سرزمین ترکان حکم براند، فارسی دوباره رواج یافت.
اغلب سلاطین عثمانی همان گونه که فرزندان خود را به فراگیری فارسی تشویق می‌کردند، از اعزاز فارسی‌نویسان نیز دریغ نمی‌ورزیدند. بعضی از آنان چون سلطان محمد فاتح، سلطان بایزید، سلطان سلیم، و سلطان سلیمان دوستدار شعر و شاعران بودند و در میدان شاعری اسب می‌تاختند. پس از این نیز توجه و علاقۀ سخنوران ترک به فارسی، بر رونق این زبان در میان ترکان می‌افزود. این پاسداران ترک‌زبان فارسی از راه‌های مختلف به ترویج فارسی می‌پرداختند؛ بعضی چون فضولی و سخنوران نامی ترک به ترتیب دیوان فارسی روی آوردند، و بعضی دیگر نیز ترجیح می‌دادند که به ترجمۀ آثار فارسی بپردازند، عده‌ای چون سروری، سودی، لامعی و شمعی در وادی شرح‌نویسی قدم می‌زدند و بالاخره عده‌ای چون شعوری، شاهدی و حلیمی، به تدوین فرهنگ‌های دوزبانه پرداختند.
۱. هدف و اهمیت تأسیس رشته‌های زبان و ادبیات فارسی در ترکیه
ترک‌ها از زمان‌های بسیار دور با همسایه‌شان ایران آشنا شده بودند، زبان فارسی را در مدت زمان بسیار کوتاه آموخته بودند و به ترویج آن پرداخته بودند. ترک‌ها چندین اثر ادبی به زبان فارسی به جهان عرضه کرده‌اند. این زبان که در دورۀ سلجوقیان به‌عنوان زبان رسمی مورد قبول واقع شده بود، در دورۀ عثمانیان به‌عنوان زبان ادب مورد توجه قرار گرفت و شاعران و نویسندگان آن دوره و در رأس آنان، سلاطین و شاهزادگان عثمانی، به تدوین آثار فارسی در زمینه‌ها مختلف رغبت نشان دادند. در این میان بایستی به این نکته اشاره کرد که برخی از منابع مهم تاریخ و ادبیات کلاسیک ترک به زبان فارسی نگاشته شده‌اند. آموزش زبان فارسی که اهمیتش را در دورۀ جمهوریت نیز از دست نداده بود، در گروه‌های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه‌های معتبر ترکیه ادامه یافت.
از میان اهداف گروه‌های زبان و ادبیات فارسی در ترکیه، علاوه بر آموزش زبان فارسی، می‌توان به پژوهش در ادبیات کلاسیک و معاصر فارسی و بررسی و گردآوری اطلاعات مربوط به تاریخ و فرهنگ ترک که در منابع فارسی جای گرفته‌اند، اشاره کرد.
۲. تاریخچۀ رشته‌های زبان و ادبیات فارسی در ترکیه
روابط ایرانیان و ترکان سابقه‌ای بسیار دیرینه دارد. به این سبب زبان فارسی همواره اهمیت خود را در میان ترکان حفظ کرده است. در دورۀ عثمانی، به علت روابط نزدیک فرهنگی عثمانیان و ایرانیان، هر دو زبان عربی و فارسی در مؤسسات آموزشی جایگاه بسیار مهمی داشت. این موقعیت تا دوران معاصر ادامه یافت و در دوران جمهوریت نیز متخصصان بسیاری پرورش یافتند که زبان فارسی و به‌خصوص زبان نوشتاری آن را بسیار خوب می‌دانستند. این توجه باعث شد دانشگاه‌ها نیز با توانایی‌های خاص خودشان، آموزش و تعلیم زبان و ادبیات فارسی را در سطح دانشگاهی ادامه دهند.
در گذشته ترک‌ها برای یادگیری زبان فارسی، در مقیاس وسیع از فرهنگ‌های دوزبانه استفاده می‌کردند. امروزه قدیمی‌ترین لغت‌نامه‌ای که بر جای مانده متعلق به قرن‌های پانزدهم و شانزدهم است. بخش مهمی از این لغت‌نامه به موضوعات دستور زبان فارسی اختصاص دارد.
در سال 1839، بعد از تحولاتی که در ترکیه صورت گرفت، مؤسسات آموزشی به شیوۀ اروپایی تأسیس شدند. حدود 90 سال طول کشید تا در ادبیات و فرهنگ ترک پیشرفت‌های مهم صورت پذیرد. در این دوره، به‌جای مدارس حوزوی، مؤسسات آموزشی‌ای به‌مانند مدارس ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان، مدارس عالیه و دانشگاه‌ها تأسیس شدند. امروزه در برنامۀ کل این مدارس که در دست ماست، درس زبان فارسی جایگاهی ویژه دارد.
در تاریخ 29 اکتبر 1923، پس از تأسیس جمهوری ترکیه، آموزش زبان فارسی از مؤسسات آموزشی متوسطه حذف شد، اما در عوض، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های مدرن تأسیس شد. در دورۀ جمهوریت در ترکیه اولین دوره‌های آموزش زبان فارسی به‌صورت مدرن، در طول جنگ جهانی دوم، برگزار شد. در این دوره استادان آلمانی‌ای که از فشار نازی به ترکیه پناهنده شده بودند در دانشگاه‌های استانبول و آنکارا به کار مشغول شدند و در پیشرفت آموزش و تعلیم زبان فارسی سهم بسزایی ایفا کردند.
امروزه در ترکیه پنج دانشگاه به فعالیت در امر آموزش زبان فارسی مشغول‌اند. به غیر از این، در پنج دانشگاه دیگر نیز رشتۀ زبان و ادبیات فارسی تأسیس شده است. علاوه بر این، در دانشکده‌های الهیات و دانشکده‌های دیگر نیز رشته‌هایی مانند تاریخ و ادبیات زبان ترکی، فلسفه، کتابداری و تاریخ هنر تدریس می‌شود که زبان فارسی از جملۀ واحدهای درسی آن‌ها به شمار می‌رود.
۳. وضعیت کلی گروه‌های زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های ترکیه
۳-۱ گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه استانبول
این دانشگاه قدیمی‌ترین و بزرگترین دانشگاه ترکیه است. تدریس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه استانبول به‌صورت رسمی از سال 1938 با تلاش هلموت ریتر آغاز شد. هلموت ریتر، شرق‌شناس و دانشمند آلمانی، در اثنای جنگ جهانی دوم به ترکیه پناهنده شده بود. وی در سال 1938 به اتفاق احمد آتش، به احداث انستیتوی شرق‌شناسی که به دانشگاه استانبول وابسته بود، اقدام کرد.
برنامۀ درس‌های ادبیات عربی و ادبیات فارسی که بر اساس آئین‌نامۀ مورخ 15 اوت 1900 در دارالفنون ــ که عنوان سابق دانشکدۀ ادبیات است ــ تنظیم شده بود، از سال 1938 به بعد در یک کرسی واحد به نام زبان‌شناسی عربی ـ فارسی ادغام شد. این کرسی که در سال 1963 به دو کرسی زبان‌شناسی عربی ـ فارسی تقسیم شد، از سال 1981 تا به امروز به‌عنوان رشتۀ زبان و ادبیات فارسی با 2 استاد، 2 دانشیار و یک مربی و چند دستیار برنامه‌های آموزشی خود را در سه دورۀ کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری ادامه می‌دهد. این گروه که از همان زمان تا کنون، بدون وقفه به فعالیت خود ادامه داده است، به تربیت تعداد زیادی استاد ارزشمند و دانشجو توفیق یافته و در قالب تألیفات اعضای هیئت علمی و رساله‌های پایان تحصیل در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری، آثار ارجمندی در خصوص فرهنگ و ادب و تاریخ فراهم کرده است.
برنامه‌های درس دورۀ کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری این گروه مانند برنامه‌های درس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آنکاراست. فرهیختگان این گروه، عنوان زبان‌شناس در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی را کسب می‌کنند.
۳-۲ گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ زبان و تاریخ ـ جغرافیای دانشگاه آنکارا
یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌هایی که در زمینۀ زبان و ادبیات فارسی فعالیت می‌کند دانشکدۀ زبان و تاریخ ـ جغرافیای دانشگاه آنکاراست. دانشکدۀ زبان و تاریخ ـ جغرافیای دانشگاه آنکارا به دستور مستقیم آتاترک در سال 1936 احداث شد و گروه زبان و ادبیات فارسی آن، یکی از نخستین گروه‌های این دانشکده بود. این گروه در حال حاضر با یک استاد و یک دانشیار و چند دستیار برنامه‌های آموزشی خود را در سه دورۀ کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری پیاده می‌کند.
دانشجویان دورۀ کارشناسی در دو سال اول با مطالبی چون تاریخ و جغرافیای ایران، زبان‌ها، ادیان و ادبیات ایرانی در دورۀ پیش از اسلام و در رأس آن‌ها با دستور زبان فارسی آشنا می‌شوند. در 2 سال پایانی، ادبیات ایران در دوره‌های مختلف اسلامی و نیز آثار شاعران و نویسندگان معروف تدریس می‌شود. دانشجویان برای اینکه کمال خود را اثبات کنند، در سال چهارم به تدوین رساله‌ای می‌پردازند. هر کدام از دانشجویان دورۀ کارشناسی باید ظرف چهار سال 128 واحد درسی را در مورد زبان و ادبیات فارسی بگذرانند.
دانشجویان دانشکده‌های الهیات و سایر رشته‌ها، مانند زبان و ادبیات ترکی، تاریخ، فلسفه و تاریخ هنر دانشکده‌های علوم و ادبیات نیز زبان فارسی را به‌عنوان واحد اختیاری انتخاب می‌کنند.
درس‌های دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری بیشتر به موارد تخصصی معطوف است. دانشجویان از یک سو به بررسی آثار شخصیت‌های مهم زبان و ادبیات فارسی روی می‌آورند و از دیگر سو به پژوهش در خصوص آن دسته از نسخه‌های خطی فارسی که مستقیماً با زبان، ادبیات، تاریخ و فرهنگ ترک ارتباط دارند، می‌پردازند.
عناوین دروس دورۀ کارشناسی به شرح ذیل است:
اطلاعات کلی دربارۀ زبان فارسی، دیکتۀ فارسی، خواندن فارسی، فرهنگ ایرانی در دورۀ پیش از اسلام، دستور زبان فارسی، مکالمۀ فارسی، ترجمه از فارسی به ترکی، فرهنگ ایرانی در دورۀ پس از اسلام، واژه‌شناسی فارسی، متون معاصر فارسی، بررسی متون فارسی، ادبیات ایران در دورۀ غزنویان و سلجوقیان و مغول.
همچنین جمله‌سازی در زبان فارسی، انشای فارسی، منتخبات داستان‌های فارسی، علوم ادبی فارسی، درک مطلب فارسی، متون تصوف فارسی، داستان در ادبیات معاصر ایران، متون کلاسیک فارسی، رمان در ادبیات معاصر ایران، ادبیات در دورۀ صفویه، متون تاریخی فارسی، زبان مطبوعات فارسی، مولانا و آثارش، شعر معاصر ایران، سبک خراسانی، شرح مثنوی، سبک عراقی، نثر معاصر ایران و غیره.
عناوین دروس دورۀ کارشناسی ارشد به شرح ذیل است:
تمدن فارس در دورۀ پیش از اسلام، شرح متون فارسی، منتخبات قابوسنامه، نثر و شعر فارسی در دورۀ قاجاریان، منتخبات متون فارسی، داستان‌نویسی معاصر ایران، روش تحقیق در زبان و ادبیات فارسی، زبان‌های مختلف و ادبیات فارسی در دورۀ پیش از اسلام، نثر و شعر فارسی در دورۀ مشروطیت، ادبیات معاصر فارسی و غیره.
عناوین دروس دورۀ دکتری به شرح ذیل است:
تاریخ و ادبیات ایران، شرح متون فارسی، نثر معاصر فارسی، حرکت مشروطیت، انواع ادبی زبان فارسی، تاریخ ادبیات ایران، شعر معاصر ایران، دورۀ پهلوی، منابع ادبیات فارسی و غیره.
در نتیجه می‌توان گفت هفتاد و دو سال است که در این گروه، فعالیت آموزش زبان و ادبیات فارسی ادامه دارد. برخی استادان ایرانی مانند دکتر محمد ریاحی، دکتر عیسی سیف، دکتر مهدی درخشان، دکتر اسماعیل بانگی و دکتر یوسف آزمون نیز در زمینۀ آموزش زبان و ادبیات فارسی در این دانشگاه خدمت کرده‌اند.
۳-۳ گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه آتاترک در ارزروم
این دانشگاه یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین دانشگاه‌های ترکیه است. کرسی زبان و ادبیات فارسی این دانشگاه در سال 1968 با عنوان «زبان و ادبیات عربی ـ فارسی» تأسیس شد و اولین بار در سال 1974، در دورۀ کارشناسی دانشجو پذیرفت. در سال 1982 عنوان رشتۀ زبان و ادبیات عربی ـ فارسی به رشتۀ زبان و ادبیات شرقی تبدیل شد.
از سال 1982 گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آتاترک با 2 استاد و 2 استادیار برنامه‌های آموزش خود را در سه دورۀ کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری دنبال می‌کند. از سال 1982 تا به امروز نزدیک به 500 دانشجو از این گروه فارغ‌التحصیل شده اند.
برنامه‌های درسی دورۀ کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری این گروه هم مانند برنامه‌های درس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آنکاراست.
۳-۴ گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه سلجوق در قونیه
گروه زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه سلجوق فعالیت خود را از سال 1989 آغاز کرد. این گروه در حال حاضر با سه دانشیار، یک استادیار، یک کارشناس و چهار دستیار، برنامه‌های آموزشی خود را در هر سه مقطع تحصیلی دنبال می‌کند. عناوین دروس دورۀ کارشناسی به شرح ذیل است:
دستور زبان فارسی، قرائت ـ املا و ترجمه، ترجمه از ترکی به فارسی و مکالمه، تاریخ ادبیات ایران، متون آسان فارسی، متون تاریخی و کلاسیک فارسی، بررسی متون فارسی، متون مدرن فارسی، متون کلاسیک فارسی و شرح متون، اطلاعات ادبی، ترجمه از ترکی به فارسی و انشا و رسالۀ پایان‌نامۀ تحصیلی و شبیه آن. غیر از این درس‌ها، دروسی مانند زبان ترکی عثمانی و زبان عربی نیز در این گروه تدریس می‌شود.
گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سلجوق از سال 1990 برنامۀ کارشناسی ارشد خود را زیر نظر انستیتوی علوم اجتماعی آغاز کرد. عناوین دروس کارشناسی ارشد این مقطع به شرح ذیل است:
اصول تحقیقات علمی، مراحل و انواع شعر فارسی، بررسی متون فارسی، متون معاصر فارسی، متون کلاسیک فارسی، زبان و ادبیات فارسی در دوره سلجوقیان ترکیه، سمینار و رسالۀ کارشناسی ارشد.
برنامۀ دکتری این گروه نیز از سال 1994 زیر نظر انستیتوی علوم اجتماعی، آغاز به کار کرد. عناوین دروس دورۀ دکتری این گروه به شرح ذیل است:
متون تصوفی فارسی، روش‌های ترجمه، نویسندگان و شاعران فارسی در قرن بیستم میلادی، اسلوب و گسترش تاریخی نشر فارسی، سمینار و رسالۀ دکتری.
قونیه شهری است که مولانا جلال الدین بلخی قسمت اعظم زندگی خود را در آن گذرانده، در آن به کمال رسیده و آثار خود را در این شهر تدوین کرده است. به همین دلیل، گروه زبان و ادبیات فارسی، در کنار فعالیت‌های آموزشی‌اش، با همکاری انستیتوی تحقیقاتی مولانا که وابسته به دانشگاه سلجوق است، به فعالیت‌های علمی، برگزاری نشست‌ها و سایر امور فرهنگی، به ویژه در ارتباط با اندیشمند و عارف نامی، مولانا جلال الدین بلخی، می‌پردازد.
از سال 1993 تا 2015 نزدیک به 300 دانشجوی دورۀ کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری از این گروه فارغ‌التحصیل شده‌اند.
۳-۵ گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ علوم و ادبیات دانشگاه کیریک‌قلعه
دانشگاه کیریک‌قلعه یکی از دانشگاه‌های مدرن و جدید ترکیه، در استان کیریک‌قلعه در نزدیکی آنکارا واقع شده است. گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ علوم و ادبیات دانشگاه کیریک‌قلعه در سال 1992 تأسیس شد و از همان سال برنامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی خود را زیر نظر انستیتوی علوم اجتماعی آغاز کرد و در حال حاضر با دو استاد و دو استادیار این برنامه‌ها را پی می‌گیرد. این گروه از سال 2008 در دورهای کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو می‌پذیرد. این گروه زبان و ادبیات فارسی پنج سال است که به‌عنوان مترجمی زبان فارسی کار می‌کند. برنامه‌های درسی دورۀ کارشناسی و کارشناسی ارشد این گروه مانند برنامه‌های گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آنکارا و سلجوق است. همچنین در دانشگاه‌های حران در استان شانلی اورفه، یوزونجی ییل در استان وان، و غاضی عثمان‌پاشا در استان طوقات، گروه‌های زبان و ادبیات فارسی تأسیس شده است. البته این گروه‌ها هنوز اقدام به پذیرش دانشجو نکرده‌اند.
فرهیختگان زبان و ادبیات فارسی، همان گونه که می‌توانند در کادر آموزشی دانشگاه‌ها فعالیت کنند، می‌توانند در نهادهایی مانند وزارت امور خارجه، وزارت کشور و وزارت فرهنگ و گردشگری نیز استخدام شوند.
۴. مشکلات رشته‌های زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های ترکیه و پیشنهادهایی برای رفع آن‌ها
چه از نظر زبان نوشتاری و چه از نظر زبان محاوره، با کمبود نیروی متخصص مواجه هستیم. برخی مواقع تنها کسی که زبان مادری‌اش فارسی است یا در آموزش زبان فارسی متخصص است می‌تواند مشکلات موجود را حل کند. تقسیم کاری در شاخه‌های اصلی آموزشی موجود در ادبیات و زبان فارسی در دانشگاه‌های ترکیه و مواد درسی نیز از دیگر مشکلات موجود در این زمینه است.
در ماه‌های اول آموزش زبان فارسی شاهد آن هستیم که دانشجویان کلمات مشترک را به شیوه‌های متفاوتی تلفظ می‌کنند. یکی از دلایل این امر آن است که زبان فارسی مانند زبان انگلیسی هنوز به‌عنوان یک زبان خارجی درک نشده و همین امر آموزش آن را دشوارتر می‌کند. از دیگر مشکلات موجود در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. تعداد دانشجویان در کلاس‌ها بسیار زیاد است، درحالی‌که تعداد آن‌ها نباید از بیست نفر تجاوز کند.
۲. در ترکیه برای آموزش زبان و ادبیات فارسی بیشتر به سیستم کلاسیک توجه می‌شود.
۳. برای آموزش زبان گرچه به‌صورت نسبی از وسایل بصری استفاده می‌شود، به اندازۀ کافی از لابراتورهای زبان و لوازم پیشرفته استفاده نمی‌شود. به همین دلیل درخصوص مکالمه به زبان فارسی و جمله‌بندی دشواری‌هایی وجود دارد.
۴-۱ موارد درسی
در اولین صفحات کتاب‌های درسی‌ای که در ایران منتشر شده‌اند و برای آموزش زبان فارسی در ترکیه مورد استفاده قرار می‌گیرند دشواری هایی وجود دارد. به همین دلیل، پیشنهاد می‌شود در تألیف این کتاب‌ها به این موارد دقت شود:
الف) باید برای دانشجویی که زبان مادری‌اش ترکی است سیستم مخصوصی طراحی کرد.
ب) برای کمک به دانشجو در فهم زبان باید ردیف‌بندی انجام شود.
ج) کلمات و جملات باید تا حد ممکن هدفمند تصنیف شود. باید دربارۀ مواد درسی و اینکه به چه روشی تدریس شوند، تصمیم‌گیری نمود.
د) کتاب‌های درسی‌ای که در ایران منتشر شده‌اند معمولاً دارای کلمات سخت و جملات پیچیده هستند و دانشجویان را با مشکل مواجه می‌کنند. برای رفع این مشکل بهتر است کلمات و جملاتی انتخاب شوند که در زبان فارسی و ترکی به هم نزدیک هستند و در هر دو فرهنگ رواج دارند.
۴-۲ نکات مهم در انتخاب حوزۀ متن
الف) در مرحلۀ آغاز یادگیری زبان، انتخاب متن و ردیف‌بندی از اهمیت خاصی برخوردار است. هرچه سطح درسی بالاتر رود اهمیت این مسئله کمتر می‌شود. ترک و فارس، به طور عمومی، صاحب فرهنگی مشترک هستند و در این انتخاب متن نیز باید از آن دسته متون ادبی که ارزش‌های انسانی را انعکاس می‌دهند، استفاده کرد. انتخاب سالم در این زمینه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. متن کتاب‌ها باید کوتاه، به‌روز، متنوع و باعث جلب دقت باشد. علاوه بر این، باید درس ترجمه را با استفاده از نمونه‌های متنوع غنی کرد.
ب) برای اینکه دانشجوی ترک‌زبان زبان فارسی را راحت‌تر بیاموزد باید در حاضر کردن موضوعات دستور زبان و آموزش ساختار کلمه و جمله از ردیف‌بندی استفاده کرد. به‌عنوان مثال، یادگیری «داشتن» و «هست» سخت است. در زبان فارسی جملاتی که یک فعل دارند ساده‌تر فهمیده می‌شوند. اگر جمله‌ای بیش از یک فعل داشته باشد توضیح و یادگیری آن دشواری‌هایی به وجود می‌آورد. همچنین در زبان فارسی، بر خلاف زبان ترکی، افعالی وجود دارد که با حرف اضافه یا حرف ربط متفاوتی استفاده می‌شود. توضیح این مسئله و نمونه‌بندی آن نیز از مسائل مهم آموزش زبان فارسی به زبان‌آموزان ترک است.
۴-۳ مشکلات نوشتاری ناشی از استفاده از حروف لاتین
متأسفانه املای کلمات فارسی‌ای که به حروف لاتین نوشته می‌شوند بیشتر تحت تأثیر زبان‌های غربی است و همین امر مشکلاتی را به وجود آورده است.
برای نشان دادن همۀ حروف زبان فارسی، باید یک الفبای عمومی، مخصوصاً با الگو قرار دادن زبان ترکی، طراحی شود؛ به‌طوری‌که برای هر حرف فقط یک کاراکتر به وجود بیاید که استادان و دانشجویان اهل ترکیه بتوانند از آن استفاده کنند. به‌ویژه در فهم نشانه‌ای که در تلفظ زبان فارسی با صدایی بین «e» و «i» تلفظ می‌شود و در برخی از کتاب‌هایی که در ایران چاپ شده با علامت «کسره» نشان داده می‌شود، مشکلاتی وجود دارد. ما ترکان حروف مدی مانند آ، او، ای را به‌صورت â, î, û»» تلفظ می‌کنیم و آن‌ها را به همین صورت نشان می‌دهیم.
امروزه کتاب‌های آموزشی زبان فارسی که در ایران با الفبای لاتین به چاپ می‌رسند، مخصوصاً در نشان دادن صداها، مشکلات پیچیده‌ای دارند. بعضی از نمونه‌های چنین مشکلاتی از این قرار است:
برای حروف «غ» و «ق» از حرف q استفاده می‌کنند، گاهی اوقات هم برای «ق» از gh استفاده می‌کنند. مثال، مغز: maqz و اقتصاد: eqtesâd.
در هجا‌هایی مانند «خوا»، مثلاً در کلماتی مانند «خواننده» xânande و «خواندن» xândan،حرف «و» در صورت لاتین کلمات نوشته نمی‌شود. در این موقعیت حرف «و» را باید با چه نشانه‌ای نشان دهیم؟
حروف «ذ، ز، ض، ظ» در کلماتی مثل زباله zobâle،نظارت nezâret،فضای سبز fazâ-ye sabz،حرف «z» بدون تفاوت نوشته شده است. درحالی‌که برای حروفی که با هم تفاوت دارند باید کاراکتری تک‌حرفی استفاده کرد.
حرف «ا = الف» موجود در کلمات اقتصاد eqtesâd و استخوان ostoxân هم با نشانۀ e و هم با نشانۀ o نشان داده شده است. یک فرد خارجی که در حال یادگیری زبان فارسی است چگونه باید این تفاوت را متوجه شود؟
حروف «ه» و «ح» موجود در شهرداری şahrdâri و پارک محلی pârk-e mahalli و در کلمات مشابه، بدون تفاوت و با نشانۀ h نشان داده می‌شود.
علاوه بر این، حرف «ی» که در آخر دو کلمۀ فوق یک بار با خط جداکننده نوشته شده و یک بار به صورت پیوسته نوشته شده، مشکل‌زاست. نمونه‌هایی ازاین‌دست کم نیستند. مثلاً در جملۀ «بوق اشغال می‌زند» Buq-e eşqâl mizanad،درحالی‌که mi متصل نوشته شده، در جملۀ «اشتباه می‌افتاد» Estebah mi-oftad بعد از mi خط تیرۀ جداکننده گذاشته شده است. علت این تفاوت مشخص نیست.
علاوه بر این، برای حرف «خ»، گاهی از نشانۀ x و گاهی از نشانۀ kh استفاده می‌شود. حرف «و» نیز گاهی به‌عنوان حرف صدادار و گاهی به‌عنوان حرف بی‌صدا استعمال می‌شود. به‌عنوان مثال: «و» در کلمۀ روستا: rusta به‌صورت u،در کلمۀ شورای شهر: şowrâ-ye şahr به‌صورت w و در عبارت «شبکه‌های عبور و مرور: şabakehâ-ye obur va morur به‌صورت va نوشته می‌شود.
حرف «ع» در کلمۀ عشقی: eşqi،به‌صورت e،در کلمۀ معده: me’de با نشانۀ (’) نشان داده شده، درحالی‌که نشانۀ «ء» در کلمۀ مدیر مسئول: modir-e mas’ul نیز با نشانۀ (’) نشان داده شده است. این تشابه می‌تواند موجب اشتباه در یادگیری کلمات شود.
حرف «ا = الف» که جزو حرف‌هایی است که مد بلند دارند، در بعضی جاها به شکل a نشان داده می‌شود. حرف «و» هم به شکلu و حرف «ای» هم به شکل i نشان داده می‌شود. درحالی‌که حرف مد «ا» باید به شکل â،حرف «او» به شکل û و حرف «ی» به شکل î نشان داده می‌شود.
صدای e که ترک‌ها استفاده می‌کنند، با حرف a،صدای o یا u با صدایo،صدای î با i و صدای بین e وı،با حرف e نشان داده می‌شود. علاوه بر این، خصوصیت کسرۀ اضافه که با نشانۀ e نشان داده می‌شود، برای ترک‌ها مشکل‌زاست؛ زیرا ترک‌ها کسرۀ اضافه را با i نشان می‌دهند.
۵. نتیجه‌گیری و توصیه‌ها
مطالب فوق در باب املا، نشان‌دهندۀ بخشی از مشکلات این حوزه است. اساس انتقال به حروف لاتین معمولاً با توجه به زبان انگلیسی انجام پذیرفته است. استفاده از همین روش برای ترک‌ها باعث به وجود آمدن چنین مشکلاتی می‌شود. برای رفع این مشکلات باید چاره‌ای اندیشید. مثلاً می‌توان:
الف) برای آگاهی دادن به مردم ترکیه، به‌جای کلمات منتقل‌شده از زبان فارسی که از میراثی مشترک سرچشمه می‌گیرند، از کلمات معادل استفاده کنیم. مثلاً می‌توان به‌جای Mohammad Yousuf،از MuhammedYusuf، و به‌جای Mohammad Javad Shariat از Muhammed Cevat Şeriat استفاده کرد.
ب) برای تعلیم زبان فارسی به ترک‌زبانان باید از متن‌های ترجمه‌شدۀ مخصوصی استفاده کرد؛ یعنی حروفی مثل «ث، ذ، ظ» که فارس‌ها آن را با نشانه‌های جداگانه‌ای می‌نویسند، باید در این متون با نشانه‌های مجزایی نشان داده شود. همچنین باید برای نشان دادن صداهای بلند نیز تدبیری اندیشید. به عقیدۀ من این خصوصیت کمکی به آموزش زبان فارسی در ترکیه خواهد شد.
ج) باید متن‌های فارسی ویژه‌ای برای زبان‌آموزان ترک تهیه دید که امکان مقایسۀ حروف را برای آنان فراهم کند؛ زیرا برای نوشتن به زبان فارسی استفاده از الفبای علمی ترجمه ضروری است. به‌عنوان مثال، می‌توان از «الفبا»ی نشان داده‌شده در سیستم الفبای کتاب «گرامر زبان فارسی»، نوشتۀ احمد آتش استفاده کرد. علاوه بر این، در نگارش «دایرة‌المعارف اسلامی» که ادارۀ ریاست امور دینی ترکیه در حال تدوین آن است، از سیستم املای ویژه‌ای استفاده می‌شود.
د) مشکل تنها حرف یا سیستم نیست؛ مشکل اصلی در خواندن و تلفظ کلمات مرکب و کلمات دارای پیشوند و پسوند است، مانند: Nev-rûz, Novrûz. در کتاب‌هایی که در ایران برای خارجی‌ها تألیف شده است، در نوشتن کلمات از تلفظ‌هایی که مناسب اروپایی‌هاست استفاده می‌شود، مثل: Khaber, shoma.
ه) امروزه، با توجه به پیشرفت فناوری و امکانات، فراهم کردن متن‌های صدادار برای مکالمه فواید بسیاری دارد. در این زمینه باید به فعالیت‌های مثبت کانون زبان ایران اشاره کرد.
تهیه کردن متن‌های صدادار بعضی از مشکلات فوق را از میان برداشته است. بااین‌حال، هر زبانی در کشور خودش بسیار بهتر آموزش داده می‌شود. با این دیدگاه باید کمبود استادان و دانشجویان را برای مدت مشخصی به کشورهایی که زبان فارسی زبان رسمی آن‌هاست فرستاد تا در میان مردمی که به این زبان سخن می‌گویند به یادگیری زبان فارسی بپردازند.
اشاره
فکر کنم اگر حروف الفبای فارسی یادبگیرن و طبق اصول اصلی و پایه زبان فارسی پیش برن مشکلی نداشته باشن و مشکل این دوستان از اینجا شروع میشه که میخوان زبان فارسی به صورت لاتین (فینگیلیش) فرا بگیرند
در هرصورت امیدوارم مسئولین کمکی در این زمینه انجام بدن تا شاهد استقبال بیشتری از سوی علاقمندان باشیم